De Meierij van ‘s-Hertogenbosch was in de Middeleeuwen een deel van de oude gouw Taxandria. Taxandria viel ongeveer samen met de huidige provincie Noord-Brabant en werd betwist door drie heren: de hertogen van Brabant en Gelre en de graaf van Holland. In de eerste decennia van de dertiende eeuw viel het gebied toe aan het hertogdom Brabant en de hertog stelde een plaatsvervanger aan in de nieuw gestichte stad ’s-Hertogenbosch. Deze functionaris droeg de titel van meier, vandaar de naam van ons deel van het hertogdom: de Meierij.
Kaart van de Meierij van Den Bosch door Tirion, 1739
Behalve Den Bosch kregen nog twee andere plaatsen stadsrechten, Eindhoven, in 1232, dat is zeker, en Helmond, waarschijnlijk rond dezelfde tijd. De steden hadden een militaire functie in de langdurige strijd met Gelre maar ontwikkelden zich natuurlijk ook tot een economisch centrum. De belangstelling van de hertog in Brussel voor de Meierij kwam namelijk vooral voort uit de mogelijkheden – op de uitgestrekte heidegebieden – voor de schapenhouderij. Schapen leveren wol en die was nodig voor de groeiende bevolking en kon bovendien geëxporteerd worden en dat was financieel aantrekkelijk. Zodoende ontstond er textielnijverheid in Helmond die er tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven.
Industrie langs de Zuid-Willemsvaart
Helmond ontwikkelde zich, zoals zovele Nederlandse steden, vooral snel in de tweede helft van de 19e eeuw. De textielnijverheid die er vanouds bestond, groeide uit tot een levendige textielindustrie met tal van fabrieken en duizenden werknemers. Maar er ontstonden ook metaalfabrieken en tegenwoordig is de automobielbranche er groot. Niet dat er auto’s worden vervaardigd – die tijd is ook al weer voorbij – maar nieuwe ontwikkelingen worden er wel uitgedacht om door anderen in de praktijk te worden gebracht.
In het laatste kwart van de 20ste eeuw kwamen veel arbeidsintensieve industrieën in Nederland in de problemen door de stijgende lonen. Vele bedrijven konden de concurrentie met lagelonenlanden buiten Europa niet volhouden en moesten noodgedwongen sluiten. Voor Helmond brak een periode aan met grote werkloosheid, verarming en verpaupering. De gemeente was in die jaren niet bepaald een populaire woonplaats en in mijn geboortestad Eindhoven werd dat dan ook regelmatig meesmuilend benadrukt. Ook nu wordt er nog verbaasd gereageerd als ik vertel dat ik van Nuenen, een welvarende randgemeente van – en gericht op – Eindhoven, naar Helmond ga verhuizen.
Die arrogantie is volkomen misplaatst! Helmond heeft zichzelf figuurlijk gesproken, aan de haren uit het moeras getrokken. De sanering van de stad heeft goed uitgepakt. Oude fabrieken zijn gesloopt of hebben een nieuwe bestemming gekregen en arbeiderswijken werden gesaneerd en gerenoveerd.
En er zijn aan de stadsranden nieuwe wijken verrezen die tot in het buitenland toe de tongen losmaakten. Aan de oostkant van Helmond werden in de jaren ’70 en ’80 nog twee bloemkoolwijken gebouwd, de Rijpelberg en Brouwhuis. Daar werden buiten de stad nog flauwe grappen over gemaakt: “Polen helpt de Rijpelberg”. Maar met Dierdonk werd niet meer gelachen! Het was een van de eerste wijken in Nederland die gebouwd werd (na de jaren ’30 natuurlijk) in de jaren ’30-stijl. Die bouwwijze is inmiddels razend populair geworden. Zelfs Eindhoven, de stad die ostentatief met de rug naar de geschiedenis staat gekeerd, heeft inmiddels zo’n wijk. Kun je nagaan.
De volgende wijk die echt spraakmakend was, werd Brandevoort. Die wijk heeft een kern die lijkt op een oud vestingstadje. Heet niet voor niets de Veste. Buiten de wallen en de stadsgracht liggen de ‘buitens’, plandelen met notarishuizen e.d. Ik vind het prachtig! Vooral omdat het lijkt alsof het stadje er al een paar honderd jaar staat. Het lijkt helemaal niet op een standaard nieuwbouwwijk.
Natuurlijk was er veel kritiek op die “stap terug” in de geschiedenis van de bouwkunst. Vernieuwende architecten en andere moderne geesten moesten er niets van hebben omdat het namaak was. Maar wat is er verkeerd aan om terug te grijpen op iets dat vroeger in de smaak viel. Wie meent dat de geschiedenis en ook de kunststijlen zich lineair ontwikkelen, heeft zeker nog nooit gehoord van de Renaissance of de Neo-gotiek.
De geringschatting over de historiserende bouwstijl zal natuurlijk niet verdwijnen maar die voor Helmond hopelijk wel.
Zoals ik elders al heb geschreven, houdt de gemeente ook in Berlaer vast aan een tevoren vastgelegde bouwstijl: de Engelse landhuisstijl. Aangezien de wijk veel kleiner is dan Brandevoort, zullen wij er wel geen toeristen gaan tegenkomen.
Jos Kessels relativeert dagelijks in het Eindhovens Dagblad de actualiteit. Zijn stukjes zijn altijd de moeite waard om te lezen, ook om jezelf een beetje op het rechte pad te houden.
Hieronder mijmert hij over Helmond en de Helmonders:
Villa Spaendonck 